خانه آندره گدار در تهران، تجربه ناب همنشینی با معمار فرانسوی

تهران و خیابان انقلاب همیشه برای شگفتی آدم‌ها چیزی برای رو کردن دارد. در میان کوچه‌های خیابان انقلاب تهران ساختمان سفید رنگ و مدرنی دیده می‌شود که روزگاری محل اقامت آندره گدار معمار معاصر فرانسوی بوده است. آندره گدار که یکی از مهم‌ترین معماران خارجی دوره پهلوی بوده، در ساخت خانه خود از معماری ایرانی الهام گرفته است

‌آندره گدار کیست؟

آندره گدر معمار فرانسوی است که در حدود سی سال در ایران زندگی و کار کرد. او سال 1881 میلادی در پاریس به دنیا آمد و در دانشکده هنرهای زیبای پاریس رشته معماری و باستان‌شناسی را انتخاب و به اتمام رساند.

آندره گدار برای اولین بار در سال 1911 به منطقه خاورمیانه آمد و هدف از این سفر حفاری در سامرا بود. این سفر که به همراه هانری ویوله بود، نقطه شروع مطالعات او در زمینه معماری اسلامی شد. گدار در سال 1922 نمایندگی باستان‌شناسی فرانسه را در افغانستان تاسیس کرد و بعد از آن به همراه همسرش یدا رویی به مطالعات مکان‌های باستانی افغانستان مشغول شد.

همزمان در ایران و با روی کار آمدن دولت پهلوی، انحصار فرانسه در کاوش‌های باستان‌شناسی ایران به اتمام رسید. بر طبق قرارداد جدید دولت ایران تعهد داد که یک متخصص اداره اشیاء عتیقه زیرخاکی از فرانسه به مدت پنج سال استخدام کند. به همین منظور از آندره گدار در سال 1929 میلادی برابر با 1307 شمسی درخواست شد تا برای سازماندهی و مدیریت بخش باستان‌شناسی ایران به این کشور سفر کند. وی در این سفر پیشنهاد اداره موزه وزارت معارف را دریافت و همچنین مدیریت اداره کل باستان‌شناسی ایران را برعهده گرفت.

آندره گدار از سال 1307 الی 1312 شمسی مدیریت اداره موزه وزرات معارف بود و از سال 1313 با حفظ سمت به ریاست کتابخانه وزرات معارف و با تاسیس موزه ایران باستان به سمت مدیرکل موزه منصوب گردید. وی در مدت اقامتش در ایران، فعالیت‌های پژوهشی بسیاری و همچنین فعالیت‌های مانند شناسایی و ثبت آثار فرهنگی ایران، انتشار نشریه باستان‌شناسی، تاسیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، ریاست و استادی همین دانشکده را انجام داد. آندره گدار را باید یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های خارجی دوره رضاشاه پهلوی در زمینه معماری بدانیم. وی در سال 1960 میلادی به پاریس بازگشت و در شش سال بعد در این شهر درگذشت.

آثار برجای مانده از گدار

آندره گدار در مدت زمان حضورش در ایران بناهای بسیاری را طراحی و اجرا کرد. یکی از مهم‌ترین بناهایی که توسط آندره گدار طراحی شد، موزه ملی ایران بود که در سال 1937 به بهره‌برداری رسید. با بهره‌برداری این موزه گدار به دستور رضاشاه به ریاست این مجموعه منصوب گردید.

یکی دیگر آثار برجای مانده از آندره گدار که جزو ماندگارترین آثار وی می‌باشد، بنای آرامگاه حافظ یا حافظیه است. گدار آرامگاه را با الهام از معماری دوره زند طراحی کرد.علاوه بر این‌ها آندره گدار معماری مدرسه ایرانشهر در یزد، ساختمان سه‌گوش اهواز و همینطور دبیرستان امام صادق قم (حکیم نظامی سابق) را نیز برعهده داشت.

البته گدار علاوه بر طراحی و اجرا بناهای ذکر شده، مرمت آثار بسیاری در ایران را عهده دار بود که از مهم‌ترین آنها مرمت مسجد جامع، مسجد امام (مسجد شاه قدیم)، مسجد شیخ‌لطف‌الله خان و همچنین کاروانسرای ملکه مادر شاه (هتل عباسی کنونی) بود.

خانه آندره گدار

محل اقامت آندره گدار در زمان حضوش در ایران، خانه‌ای مدرن بود که توسط وی طراحی و در کنار دانشگاه تهران قرار داشت. ساختمان خانه گدار نمای مدرن و سفید رنگ دارد و گدار در ساخت آن از سبک معماری پهلوی اول پیروی کرده است.

در ورودی ساختمان ستون‌هایی دیده می‌شود که به نظر می‌رسد تحت تاثیر ساختمان‌های ایران باستان در مجموعه اضافه شده است. آندره گدار در ساخت این خانه تلاش کرده تا تلفیقی از معماری مدرن ایران و اروپا استفاده کند اما در بخش عمده ساختمان معماری ایرانی به چشم می‌خورد که نشان از علاقه آندره گدار به این سبک معماری بوده است

در طبقه اول ساختمان طاق‌های گردی استفاده شده که به مانند معماری دوران ساسانیان در ایوان کسری می‌باشد. طبقه دوم خانه در زمان پهلوی دوم به مجموعه اضافه شده و در آن زمان به عنوان زایشگاه بیژن شناخته می‌شد. خانه گدار بعد از انقلاب اسلامی به دانشگاه تهرن سپرده شد و تا مدتی کلاس‌های رشته مامایی در آن تشکیل می‌شد.

شرایط کنونی خانه آندره گدار

خانه گدار برای مدتی متروکه و بلااستفاده بود و همین زمان باعث گردید که ساختمان تا حدود زیادی تخریب گردد. خانه گدار امروزه تبدیل به کافه-رستورانی به سبک قدیم شده است. بعد از اینکه خانه گدار به کافه-رستوران تغییر کاربری داد، با مدیریت کافه و زیر نظر رها اشرافی یکی از معماران معاصر ایران مرمت و بازسازی شد. با توجه به اینکه بخش‌های از خانه به علت خالی و متروکه بودن، آسیب شدید دیده بودن، بازسازی کار بسیار سختی بود.

به عنوان مثال شومینه‌های خانه که توسط آندر گدار و به سبک پهلوی ساخته شده بود، به طور کامل تخریب گردیده بودند. اما در زمان مرمت و بازسازی شومینه‌های با الهام از معماری پهلوی احیا شدند. به طور کلی در مرمت خانه تلاش گردیده تا فضا به همان سبکی که آندره گدار ساخته بود، حفظ شود و تا حدودی این مجموعه در این امر موفق بوده است.